Czy w ogóle wypada zadawać takie pytanie?
Nie możesz absolutnie się do tego przyznać. Klient musi widzieć spokój w Tobie i w Twoim zachowaniu. Bo jeżeli Ty się zestresujesz, to co dopiero On.
No ale prawda jest taka, że ten stres, trema, lęk, a nawet strach, nam, mecenasom sądowym towarzyszy zawsze.
Czy pamiętasz, jak odreagowywał stres niejaki aplikant Kordian z książki Remigiusza Mroza? Przynajmniej w pierwszej części, bo wszystkich nie czytałem (czy to w ogóle możliwe ;). Tej metody nie będę rekomendował, spróbujemy znaleźć lepsze 🙂
Oczywiście poziom stresu zależy od wielu czynników, również od tego, czy to Twoje początki (a może po 15 latach pracy w biurze firmy nagle musisz pójść na salę rozpraw) czy to sąd rejonowy, okręgowy, apelacyjny, a może sam Sąd Najwyższy.
I. Wystąpienie publiczne a wystąpienie na rozprawie
„Na pytanie, czego boisz się najbardziej, ludzie odpowiadają, że śmierci, a zaraz potem, że wystąpień publicznych” – Dale Carnegie
W sieci możesz obejrzeć i przeczytać mnóstwo porad, jak radzić sobie ze stresem przed publicznymi wystąpieniami.
Możesz uznać, że to niepoważne, ale naprawdę uważam rady Tomasza Kammela w odniesieniu do dobrego mówcy za cenne.
Sala rozpraw oznacza też rodzaj takiego wystąpienia. Jednak dużo zależy od tego, czy to dzień pierwszego posiedzenia w sprawie, kolejnego, na którym są przesłuchiwani świadkowie lub biegły, czy może to ostatnia rozprawa przed jej zamknięciem i musisz wygłosić mowę końcową.
Z drugiej strony sala rozpraw to jednak trochę inna sytuacja od tej na sali szkoleniowej czy wykładowej.
Oczywiście możesz spróbować zadziwić sąd przemową w stylu, dajmy na to … Tony Robbinsa 😉
No niestety, to by chyba nie wypaliło – tym bardziej, że przed polskim sądem nie chodzisz, nie paradujesz, chociaż czasami chciałoby się, prawda?
Pierwszą różnicą są jednak nasze ograniczone możliwości ruchu. Siedzisz lub wstajesz zza swojego stołu i próbujesz zrobić dobre wrażenie.
A po drugie, audytorium nie jest takie miłe, jak na załączonej fotografii.
To znaczy może zwykle jest miłe, ale na pewno nie na sali rozpraw. Ani sędziowie, którzy nawet prywatnie mogą Cię lubić, ani co oczywiste strona przeciwna. A i Twój Klient nie myśli teraz o Tobie sympatycznie, a raczej testuje Cię – czy dobrze dbasz, a właściwie czy walczysz o jego interesy.
Trzecią różnicą między wystąpieniem szkoleniowym a rozprawą jest to, że to niestety nie Ty rządzisz na sali. Panem i władcą jest pojedynczy sędzia lub przewodniczący składu (jak wiesz, formalnie rzecz biorąc to sędzia w składzie jednoosobowym jest zarówno przewodniczącym składu, jak i sądem).
Zatem wszystkie reguły związane z „panowaniem” czy może lepiej „zapanowaniem” nad słuchaczami czy uczestnikami, biorą tu w łeb.
Niemniej wtedy, kiedy wygłaszasz dłuższą przemowę incydentalną lub w ogóle mowę końcową (być może wkrótce będą to też, jak w systemie anglosaskim, mowy wstępne), rady dotyczące przemówień mogą się przydać.
Możemy zatem powiedzieć, że wystąpienie na sali rozpraw to w pewnej warstwie przemawianie.
Masz być przede wszystkim skuteczny: Twoi słuchacze, czyli sędziowie, mają Ciebie zrozumieć i dać się przekonać.
Jaką rolę w mowie końcowej może odgrywać storytelling powiem Ci przy innej okazji, ale zapewniam, że sam go niejednokrotnie z sukcesem stosuję.
II. Rozprawa a negocjacje
Jest również druga warstwa Twojej aktywności na sali rozpraw – o wiele bardziej zbliżona do negocjacji niż do przemówienia.
Musisz być czujny i uważny. Słuchać sędziego, mecenasa strony przeciwnej, a równocześnie tego, co na ucho szepcze Ci klient
Na marginesie: pamiętaj, żeby powiedzieć Klientowi przed rozprawą, że te mikrofony nagrywają niestety cały czas, nie są tak inteligentne, jak na salach konferencyjnych, więc sędzia może sobie potem podgłosić kanał i posłuchać, co tam szeptaliście!
Rozgrywanie tej partii udziału w rozprawie to też czasem incydentalne wystąpienia. Oprócz zadawania pytań świadkom, musisz wstać i bronić swojego pytania albo swojego wniosku o uchylenie pytania.
Niemniej to bardzo trudne i specyficzne negocjacje, włożone w karby sztywnych reguł – zatem pole manewru też znowu mamy ograniczone. Ale zawsze jakieś mamy.
Nie siedzimy również przy stole, jak na tym zdjęciu.
Mimo wszystko staraj się tak właśnie potraktować rozprawę – jak rozmowę w czasie negocjacji. Zapewne Twoim celem nie będzie reguła win-win. Na tym polega ta różnica, że grasz tu czasem o pełną stawkę.
Ale przecież – jak mawiają – każda ugoda jest lepsza od nieznanego wyroku.
III. Jak pokonać stres przed rozprawą?
W końcu spróbujmy odpowiedzieć na to pytanie. Wykorzystajmy nieco podobieństw, o których mowa wyżej, nie zapominając o różnicach.
A. Wizualizacja najgorszej wersji wydarzeń
Być może czytałeś książki psychologiczne, w których przekonywano Cię, że dla osiągnięcia sukcesu niezwykle ważne jest, żebyś wyobraził sobie siebie w tej przyszłości, otoczony Ferrari i Porsche, u boku pięknego lub bogatego małżonka, w pięknym domu … wystarczy.
Nawet teraz jeszcze widziałem gdzieś w sieci filmik, na którym ktoś tak doradzał, żeby przed wystąpieniem wyobrazić sobie siebie w sytuacji pełnego sukcesu na sali wykładowej. Być może powinieneś to zrobić.
Jednak teraz trend jest odmienny. Należy wyobrazić sobie najgorszy możliwy scenariusz.
W odniesieniu do całego planu na życie ma to podobno sens, przynajmniej tak twierdzi Tim Ferris. Przy okazji polecam!
Czyli wyobraź sobie, że wchodzisz na salę, zaczepiasz togą o klamkę, wypadają Ci akta i wszystko się rozsypuje na środek sali. Sędzia zniecierpliwiony (jak prawie zawsze) patrzy z niesmakiem. Przeciwnik wybucha śmiechem. Co zrobisz? Ja bym zapadł się pod ziemię. A, przecież się nie da. Myślę, że wtedy można przeklnąć (no tak nie za ostro, bez przesady).
Jednak bardziej na serio wizualizacja naprawdę ma sens w odniesieniu do przygotowania do rozprawy. No bo wówczas rzeczywiście zmusisz się do zastanowienia, jak przeszkody, które się pojawią, przezwyciężyć.
Przykładowo: chcesz na tej rozprawie zadać świadkowi pytania, które przekraczają tezę dowodową. Zastanowisz się więc wówczas, co powiesz w sytuacji, gdy przeciwnik (lub co gorsza sędzia) to zauważą i będą próbowali wymusić uchylenie pytania (albo sam sędzia to pytanie uchyli).
Musisz znaleźć wówczas argumenty albo za przekonaniem sędziego, że jednak to pytanie w jakimś sensie mieści się w tezie (np. bez odpowiedzi na to pytanie nie da się ustalić okoliczności faktycznych, które są naturalną konsekwencją tych objętych tezą; jak wiemy, nie zawsze wszystko zrobimy idealnie i tak też się stało przy sformułowaniu tezy dowodowej) albo za tym, żeby ta teza została rozszerzona (bo np. poprzedni świadek też był o to pytany, a Ty specjalnie się nie sprzeciwiałeś, bo miałeś w tym swój ukryty cel 😉
B. Przygotowanie merytoryczne i organizacyjne do rozprawy
Właściwie wizualizacja to powinien być element etapu przygotowania, ale jakoś wizualizacja pierwsza mi przyszła do głowy.
Przygotowanie się to w pracy mecenasa rzecz oczywiście podstawowa.
Chcielibyśmy być zawsze przygotowani perfekcyjnie, czyli mieć:
- przeanalizowaną sprawę,
- ze sobą akta z przygotowanymi odpowiednimi dokumentami (tu kłania się przygotowanie akt w ogóle, ale o tym przy innej okazji) lub, jeżeli to duża sprawa, mieć dobrze przygotowane akta podręczne;
- w tych aktach kartki na robienie notatek (zawsze biorę dużo czystych kartek na zapas),
- zapasowy długopis (!),
- na pierwszej stronie kartę rozprawy z dokładnymi informacjami takimi, jak: dane stron, sygnatura akt (patrz niżej), dane sędziów, w tym referenta, dane świadków (i którzy są nasi ;), okoliczności, na które mają być słuchani,
- przygotowane wszelkie wnioski, które chcemy złożyć, i oczywiście argumenty na ich poparcie,
- przygotowanego świadka i stronę,
- czyste buty i czystą togę 😉
- wyciszoną komórkę 🙂
Na marginesie: dlaczego sygnatura akt jest taka ważna? Bo jeżeli na wokandzie nie ma naszej sprawy i biegniemy do sekretariatu z prośbą o informację o co chodzi czy co się stało, to jakie będzie pierwsze pytanie Pani w sekretariacie? I wszystko jasne.
Jak to się wszystko uda, to zapewne będziemy spokojniejsi. Ale czy uspokojeni na „sicher”?
Ale na pewno znacie też to:
Mecenas-substytut: Wysoki Sądzie! Wnoszę i wywodzę jak w pozwie. Oraz wnoszę o zwrot kosztów…
Sędzia: Panie Mecenasie, ale przecież Pan reprezentuje pozwanego.
Mecenas-substytut: Hm, no tak, przepraszam. Wysoki Sądzie! Wnoszę o oddalenie powództwa w całości, jak w odpowiedzi na pozew i wnoszę o …
Sędzia: Panie Mecenasie, w tej sprawie Pan Mecenas nie złożył odpowiedzi na pozew.
No i co tu powiedzieć? Oczywiście za wszelką cenę nie dajemy po sobie poznać naszej konfuzji.
Mecenas-substytut: No tak, nie potrzebna była odpowiedź na pozew, bo racje mojego Klienta są oczywiste, zatem Wysoki Sądzie! Wnoszę o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów według norm przepisanych.
Albo to:
Mecenas do aplikanta: Cześć Jacku, czy możesz jeszcze podejść na rozprawę na godzinę 12.50, skoro już jesteś w sądzie, a wiem, że skończyłeś już poprzednią 10 minut temu.
Czy możliwe jest dobre przygotowanie się substytuta do rozprawy? Przyznam, że ja nie wyobrażam sobie inaczej. No ale życie jest bogatsze niż moja wyobraźnia. Bo ten to dopiero musi mieć nerwy z żelaza. Albo… może jednak o substytucji powiemy sobie innym razem.
C. Jeszcze o przygotowaniu psychicznym, czyli jak ostatecznie pokonać stres
No dobrze, wróćmy zatem do najnowszych osiągnięć psychologii – przynajmniej tych popularnonaukowych 😉
Mimo tego wszystkiego, o czym pisałem, dopadną Cię lęki.
Na pocieszenie: po 5 latach orzekania jako sędzia i po kolejnych 15 latach jako radca prawny, często procesowy, też je mam. Po prostu dzięki doświadczeniu często sobie z nimi radzę, ale jednak sala rozpraw to nie sala wykładowa, o czym już mówiliśmy.
Na salę rozpraw przecież nikt nie przychodzi z nastawieniem, że koniecznie chce się ode mnie czegoś dowiedzieć.
Co więcej – być może nie tylko druga strona, ale również sąd z dziką satysfakcją będą patrzyli na moją klęskę. Twój klient też będzie obserwował Twoją klęskę dziko, tyle, że bez satysfakcji 😉
Zatem spróbujmy może jeszcze tego:
1. Wcześniejsze przybycie do sądu.
To bardzo ważne. Wszystkie problemy, które powodują, że wpadając w ostatniej chwili nie mamy czasu: porozmawiać ze stroną, ze świadkiem, rozpoznać, kto przyszedł z drugiej strony, czy nie ma opóźnienia w rozprawach, czy nie ma dodatkowej przerwy, gdzie zaparkować i najważniejsze: gdzie jest sala rozpraw 😉 – otóż wszystkie te problemy odpadają.
Rada dla kompletnie początkujących: musisz się obyć z salą rozpraw choćby w charakterze publiczności. Na pewno na aplikacji, na praktykach itd. Ci się to udało. Ale naprawdę musisz wiedzieć, jak sala rozpraw wygląda i jak wygląda rozprawa obserwując „żywe” rozprawy (nie tylko te symulowane na studiach – nawet, jak byłeś w nich najlepszym mecenasem). Ważne są też różne procedury: karna, a w ramach cywilnej: nieprocesowa, pracownicza, gospodarcza itd. Każda ma swoją specyfikę.
2. Poznanie sędziego
Warto znać sędziego, który prowadzić będzie rozprawę. Jeżeli nic o nim nie wiemy, to warto zdobyć jakieś informacje. Chodzi mi oczywiście o styl, sposób prowadzenia rozprawy.
Sędziowie są, jak wszyscy ludzie, różni. Często zatem styl prowadzenia rozprawy jest pochodną osobowości sędziego, jego charakteru.
Może brzmi to nieco „amerykańsko” i przypomina nam się „The Runaway Jury”, to nie chodzi wcale o nic nadzwyczajnego, a po prostu o zwykłe poznanie osoby, która będzie decydowała o losie naszego Klienta.
Jeżeli nie mamy na to szans, spróbujmy to „rozpoznanie” przeprowadzić na pierwszej rozprawie.
I oby były kolejne. No chyba, że od razu wygraliśmy 🙂
3. Pokonanie tremy
Na pewno słyszałeś skąd bierze się trema, a może bardziej lęk, który nas dopada przed wejściem na salę rozpraw i czasem utrzymuje się jeszcze przez kilka chwil (albo nieco dłużej). To samo miałeś przed egzaminem. W ogóle w sytuacji stresowej ciało migdałowate w naszym mózgu daje nam w ułamkach sekundy znać, że powinniśmy uciekać. Znasz słynne: uciekaj albo zgiń? Kiedy pierwotny człek szedł spokojnie, a nagle zaatakował go dinozaur 🙂 Nie, wróć, tygrys! – to nie miał czasu na rozważania. Uciekł albo już go nie było.
Zatem musimy sięgnąć do metod, które zalecają ściśle eksperci od przemówień, czyli:
(1) Oddychanie – właściwe oddychanie zmniejsza stres.
(2) Rozchodzenie stresu – oczywiście możliwe tylko przed salą rozpraw, na korytarzu sądowym.
(3) Toaleta – może warto odwiedzić przed rozprawą.
(4) Woda – może też inny napój, byle nie wyskokowy. Mi pomaga kawa – bez niej jest mi ciężko.
Znowu odsyłam do Tomasza Kammela.
4. Notowanie przebiegu rozprawy
Jak już jestem na sali rozpraw, to bardzo pomaga robienie notatek. Notuj!
Niezależnie od tego, że potem zdobędziesz protokół. Notatki naprawdę się przydają (właśnie teraz wpadłem na pomysł, że zrobię o tym osobny wpis).
Notatki pełnią jednak również funkcję odstresowującą – przynajmniej w moim przypadku 🙂
To wszystko, o czym napisałem jest bardzo ważne i pomocne. Jednak na koniec zostawiłem dwie kluczowe zasady. Może nie tylko radzenia sobie ze stresem na sali rozpraw, co bardziej generalnie – jak w ogóle poradzić sobie na sali rozpraw.
Pierwsza kluczowa zasada
Nobody’s perfect. Daj sobie prawo do błędu!
Chcesz być jak Daniel Kaffee (a właściwie jak Tom Cruise) w „A Few Good Men” („Ludzie honoru”, reż. Rob Reiner, 1992).
Chcesz przekonać sąd do tego stopnia, żeby Cię słuchał z podziwem, przytakiwał i w końcu powiedział:
„Tak, Panie Mecenasie, w pełni podzielam Pana pogląd, Pana wniosek jest uzasadniony, uwzględniam go w całości!”.
Bo największy lęk na sali rozpraw, to nie ten, że możesz wypaść jak idiota, że potem będziesz legendą pokoi sędziowskich i będą opowiadali o Tobie przez rok anegdoty. To da się przeżyć 😉
Największy lęk jest ten rzeczywisty, że:
- sąd oddali wszystkie Twoje wnioski,
- sąd przychyli się do wszystkich wniosków Twojego przeciwnika,
- sąd poprosi Cię o podanie podstawy prawnej jakiegoś wniosku, a Ty będziesz nerwowo wertował kodeks w jej poszukiwaniu
a w końcu, że przegrasz sprawę!
Cóż, tylko ten, kto nie prowadzi żadnych procesów nie przegrywa spraw (no chyba, że jest samym diabłem – tym z „Adwokata diabła”).
Tylko ten, kto nie był na sali rozpraw, nie popełnił błędów, nie zadał błędnego pytania, nie złożył oddalonego czy wręcz odrzuconego wniosku.
Dlatego tylko ćwiczenie czyni mistrza. Doświadczenie uczy. Najważniejsze jest więc wyciąganie wniosków, nieustanne zdobywanie wiedzy procesowej i doskonalenie własnych umiejętności.
Pamiętajmy też, że nie możemy na sali rozpraw odegrać roli kogoś obcego. To każdy z Was staje na sali rozpraw, z własną osobowością, charakterem i odmiennym stylem.
Rada czysto praktyczna: jeżeli czegoś od razu nie wiesz, nie umiesz odpowiedzieć w ułamkach sekundy na pytanie sędziego – poproś go o chwilę na zastanowienie. Na przykład: „Czy ma Pani jeszcze jakieś pytania do świadka, Pani Mecenas?” Odpowiedz: „Proszę mi dać chwilę na zastanowienie”. To rzadko nie działa.
Nie bój się też milczenia czy ciszy na sali rozpraw. Kiedy wszyscy czekają na to, co powiesz. To pozwala często lepiej zdobyć uwagę sędziego niż najmądrzejsza argumentacja (podczas, gdy sędzia koryguje błędy protokolantki i i tak Ciebie nie słucha).
Druga kluczowa zasada.
Bądź kulturalny.
Wiem, że powtarzam to do znudzenia. Ale niezależnie od wszystkiego, co się dzieje na sali rozpraw. Niezależnie od sukcesów lub porażek. Od tego, czy mecenas strony przeciwnej czy sędzia są kulturalni lub nie. Nawet niezależnie od tego, że czasem musisz zareagować stanowczo – zawsze, ale to zawsze zachowaj kulturę.
Doszedłeś do tego momentu – jesteś mecenasem i reprezentujesz swojego Klienta przed sądem.
Rób to z klasą!
{ 4 komentarze… przeczytaj je poniżej albo dodaj swój }
Marku, pozwolę sobie nie zgodzić się z Tobą przynajmniej w jednym – nie zawsze rozprawie towarzyszy stres. Fakt, że jestem adwokatem już ponad 15 lat, więc może dlatego stres, zdenerwowanie (jak zwał, tak zwał 🙂 ) odczuwam niezwykle rzadko. Ja po prostu uwielbiam rozprawy, traktuję to jak rozgrywkę i bardziej jest to oczekiwanie na to co się wydarzy niż lęk przed nieznanym. Muszę jednak przyznać, że początki wykonywania zawodu były bardziej nerwowe, o pierwszej rozprawie w życiu nie wspominając :-). Twoje uwagi są cenne i godne przeanalizowania przez osoby, które jednak nadal mają trudności z przezwyciężeniem emocji.
Agnieszko, wiesz, nawet coś dopisałem pod wpływem Twojego komentarza.
Oczywiście to przede wszystkim rady dla aplikantów, młodych (stażem!) mecenasów i tych, którzy rzadko występują przed sądem.
Podoba mi się Twoje porównanie do rozgrywki i taka pozytywna, jak rozumiem, mobilizacja przed wejściem na salę.
Wiesz, ja mam na przykład jeszcze inny problem – czasem sąd łapie mnie na tym, że próbuję przejąć zarządzanie na sali rozpraw – takie przyzwyczajenie byłego sędziego 😉 I ciężko mi znieść słabe prowadzenie rozprawy, a już załamuje mnie brak kultury sędziego (co się czasami zdarza).
Mam jednak nadzieję, że dzięki tym radom komuś pomogę w rozwoju jako pełnomocnika sądowego.
PS. Przy okazji – świetny podcast z Rafałem Chmielewskim na wdrodzedokancelarii.pl 🙂
Dziękuję za komentarz i pozdrawiam serdecznie!
Marek
Bardzo przydatny wpis, Panie Mecenasie. Z przyjemnością zatrzymam się tutaj na dłużej. Pozdrawiam!
Dziękuję i pozdrawiam!